Bil Rheoleiddio Landlordiaid Cymdeithasol Cofrestredig (Cymru) - Y Datblygiadau Diweddaraf

 Ym mis Hydref 2017 gosododd Llywodraeth Cymru'r Bil Rheoleiddio Landlordiaid Cymdeithasol Cofrestredig (Cymru) gerbron Cynulliad Cenedlaethol Cymru. Fel y bydd ymwelwyr rheolaidd i wefan TPAS Cymru o bosib yn ei gofio, cyflwynwyd y bil mewn ymgais i wrthdroi penderfyniad y Swyddfa Ystadegau Gwladol i ail-ddosbarthu cymdeithasau tai yng Nghymru fel rhan o’r sector gyhoeddus, y flwyddyn flaenorol. Roedd y Swyddfa Ystadegau Gwladol wedi cyrraedd y penderfyniad yma yn seiliedig ar faint y rheolaethau a arferir gan Lywodraeth Cymru dros gymdeithasau tai. Dadleuwyd bod angen gwrthdroi'r penderfyniad hwn am nifer o resymau, efallai yn fwyaf arwyddocaol oherwydd y byddai'n anodd i gymdeithasau tai fenthyca arian gan y sector preifat i adeiladu mwy o dai cymdeithasol. Felly, cyflwynwyd y Bil i leihau'r rheolaethau llywodraeth hyn ac i wrthdroi penderfyniad y Swyddfa Ystadegau Gwladol.   

Mae'r Bil bellach wedi cyrraedd cam 3 (y cam olaf ond un) o broses ddeddfwriaethol y Cynulliad Cenedlaethol. Mae Gweinidogion Llywodraeth Cymru ac Aelodau'r Cynulliad bellach wedi cael cyfnod i gyflwyno gwelliannau i'r Bil cyn Sesiwn Llawn y Cynulliad ar 24 Ebrill.  Er bod gwleidyddion a'r sector tai cymdeithasol yng Nghymru wedi croesawu'r egwyddorion cyffredinol sy'n sail i'r Bil, mae Llywodraeth Cymru wedi cyflwyno gwelliant i'w ystyried yn y Cyfarfod Llawn. Mae TPAS Cymru yn credu y byddai'r gwelliant hwn yn gwella'r Bil, gan roi mwy o amddiffyniad i denantiaid.

Mae'r gwelliant a gyflwynwyd gan Lywodraeth Cymru yn ymwneud ag adran 4 y Bil. Mae adran 4 y Bil yn dileu'r gofyniad i gymdeithasau tai gael caniatâd Llywodraeth Cymru cyn uno â chymdeithas dai arall neu wneud newidiadau strwythurol eraill. Os caiff y Bil ei ddeddfu, bydd yn rhaid i gymdeithasau tai felly, roi gwybod i Lywodraeth Cymru os bydd y newidiadau hyn yn digwydd. Er bod rhai pryderon wedi codi y byddai newid o'r fath yn lleihau gallu Llywodraeth Cymru i reoli cymdeithasau tai, mae'r canlyniadau arwyddocaol negyddol posib o fethu â gwrthdroi penderfyniad y Swyddfa Ystadegau Gwladol, yn gwneud y newid hwn yn angenrheidiol.

Nid Cymru yw'r unig wlad sy'n gorfod gweithredu deddfwriaeth i wrthdroi penderfyniad y Swyddfa Ystadegau Gwladol i ailddosbarthu cymdeithasau tai, gyda llywodraethau Lloegr a'r Alban eisoes wedi cymryd camau neu yn y broses o ddeddfu deddfwriaeth i ddelio â'r mater hwn. Mae'r ddwy wlad hefyd wedi penderfynu bod angen lleihau rheolaeth eu llywodraethau ar gyfuniadau a newidiadau strwythurol eraill. Fodd bynnag, bu i Lywodraeth yr Alban gymryd ymagwedd ychydig yn wahanol i Lywodraethau Cymru a Lloegr. Yn yr Alban, mea’r Bil (Gwelliant) Tai (Yr Alban) yn cynnwys darpariaeth a fyddai'n ei gwneud yn ofynnol i gymdeithasau tai ymgynghori â'u tenantiaid pe bai cyfuniad yn digwydd, neu os yw eu cymdeithas yn ceisio gwneud newidiadau strwythurol pellach. Pan gyflwynwyd y Bil Cymreig yn gyntaf, nid oedd darpariaethau o'r fath ar waith.

Bu i'r gwahaniaeth hwn mewn dull dynnu sylw Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol y Cynulliad Cenedlaethol. Holodd y Pwyllgor pam nad oedd Llywodraeth Cymru wedi ceisio gosod gofynion tebyg ar gyfer ymgynghori ar wyneb y weithred. Yn ei dystiolaeth ei hun i'r Pwyllgor, dywedodd TPAS Cymru y byddai'n gefnogol i unrhyw newidiadau a wnaed i'r Bil a fyddai'n symud y sefyllfa yng Nghymru i fod yn fwy yn unol â'r Alban, ar yr amod nad oedd yn peryglu penderfyniad y Swyddfa Ystadegau Gwladol yn erbyn symud cymdeithas dai Cymru yn ôl i'r sector preifat. Ar ôl ystyried yr holl dystiolaeth ger ei fron, argymhellodd y Pwyllgor y dylid diwygio'r Bil i “i gryfhau rôl tenantiaid ar Fyrddau Landlordiaid Cymdeithasol Cofrestredig gan nodi proses ffurfiol ar gyfer cyfranogiad tenantiaid cyn y gwneir newidiadau cyfansoddiadol a/neu gyfuniadau penodol.”

Ar ôl cwestiynu'r angen i gyflwyno gwelliannau o'r fath i ddechrau, mae Llywodraeth Cymru bellach wedi penderfynu gwneud hynny. Os derbynnir y gwelliant, a gyflwynwyd gan Lywodraeth Cymru, yna bydd yn rhaid i gymdeithasau tai yng Nghymru roi datganiad i Weinidogion Cymru am yr ymgynghoriad a gynhaliwyd cyn iddynt wneud y fath newidiadau. Ni fydd y gofyniad hwn yn absoliwt. Er enghraifft, ni fydd y gofyniad i ymgynghori yn bresennol mewn achosion lle mae cymdeithas dai mewn anhawster ariannol sylweddol.

Yn ychwanegol at welliannau Llywodraeth Cymru, mae cyfres o welliannau hefyd wedi'u cyflwyno gan Aelod y Cynulliad Ceidwadol, David Melding. Byddai gwelliannau Melding, os caent eu derbyn, yn gweld newidiadau i nifer o adrannau'r Bil, gan gynnwys adran 4. Byddai ei welliannau arfaethedig i adran 4 hefyd yn gweld gofyniad ar gymdeithasau tai i ymgynghori â'u tenantiaid cyn iddynt uno â chymdeithas arall neu wneud newid cyfansoddiadol. Gellir dadlau y bydd y gwelliannau a gyflwynwyd gan Melding o ran adran 4 yn mynd ymhellach na diwygiadau a gyflwynwyd gan Lywodraeth Cymru, gan osod gofynion penodol pellach ar landlordiaid cymdeithasol i ymgysylltu â'u tenantiaid mewn amgylchiadau o'r fath. Rhaid aros i weld pa ddull fydd yn cael ei ffafrio gan y Cynulliad Cenedlaethol.

Waeth beth yw'r dull a fabwysiadwyd, mae TPAS Cymru yn credu fod y gwelliannau hyn wedi arwain at bwysleisio pwysigrwydd cyfranogiad tenantiaid yng Nghymru. Byddwn yn parhau i geisio gweithio gyda landlordiaid, tenantiaid a rhanddeiliaid sydd â diddordeb i helpu i ddatblygu gweithgareddau cyfranogi mewn tai cymdeithasol, wrth i'r sector wynebu'r heriau a'r cyfleoedd yn yr amgylchedd newidiol hwn.