Datganiad Cyhoeddus TPAS Cymru: Ymateb i Ymgynghoriad Llywodraeth Cymru ar Safonau’r Iaith Gymraeg ar gyfer Landlordiaid Cymdeithasol Cofrestredig (LCC) 2025

Cyflwyniad

Mae'r datganiad cyhoeddus hwn yn adlewyrchiad cyffredinol o'r cwestiynau ymgynghori a gynigiwyd yn Ymgynghoriad Llywodraeth Cymru ar gyfer Landlordiaid Cymdeithasol Cofrestredig (2025).

TPAS Cymru yw llais tenantiaid a chymunedau dros dai yng Nghymru. Ers dros 35 mlynedd, rydym wedi gweithio gyda thenantiaid, landlordiaid a Llywodraeth Cymru i gryfhau cyfranogiad a sicrhau bod tenantiaid yn ganolog i wasanaethau a pholisi tai.

Er ein bod wedi dewis peidio ag ymateb yn uniongyrchol i'r ymgynghoriad ar hyn o bryd, mae'n bwysig ein bod yn cydnabod y newidiadau arfaethedig. Nid yn unig yw'r iaith Gymraeg yn gyfrwng cyfathrebu ond hefyd yn rhan hanfodol o hunaniaeth ddiwylliannol, gymdeithasol a gwleidyddol Cymru. Credwn fod polisi tai, o ystyried ei gyrhaeddiad eang a'i effaith ddyddiol, yn cynnig cyfle gwirioneddol i gryfhau a hyrwyddo'r defnydd o'r Gymraeg. Mae ehangu cyflym gwasanaethau digidol mewn tai, gan gynnwys (ond heb fod yn gyfyngedig: pyrth tenantiaid, apiau, sianeli cyfathrebu cyfryngau cymdeithasol, robotiaid sgwrsio deallusrwydd artiffisial a systemau cofnodi atgyweiriadau, yn cynnig cyfle sylweddol i atgyfnerthu'r defnydd o'r Gymraeg.

Yn TPAS Cymru, rydym yn cefnogi ac yn eiriol yn llwyr dros bob tenant sy'n siarad Cymraeg i ymgysylltu â'u landlordiaid a'u darparwyr gwasanaethau yn y Gymraeg, os ydynt yn dewis gwneud hynny. Fel sefydliad, mae gennym dîm dwyieithog, sy'n rhugl yn y Gymraeg a'r Saesneg, er mwyn sicrhau y gallwn gyfathrebu'n effeithiol â'n holl aelodau yn yr iaith o'u dewis. Rydym yn annog Awdurdodau Lleol, sydd eisoes yn ddarostyngedig i Safonau'r Iaith Gymraeg, i barhau i ddarparu gwasanaethau yn y Gymraeg, ac wedi annog Landlordiaid Cymdeithasol Cofrestredig nad ydynt eto'n ddarostyngedig i'r safonau i fabwysiadu arferion dwyieithog yn wirfoddol, gan sicrhau cydraddoldeb gwasanaeth yn y Gymraeg a'r Saesneg.

Rydym yn croesawu'r symudiad i ffurfioli'r disgwyliad hwn i bob aelod o'r cyhoedd ymgysylltu â LCC drwy gyfrwng y Gymraeg (fel yr amlinellir yn Adran 3.5) drwy ddeddfwriaeth. Mae cefnogaeth sefydliadol gref ac arfer dwyieithog cyson yn hanfodol os ydym am normaleiddio'r defnydd o'r Gymraeg mewn tai, ac yn ei dro, ei gwneud yn rhan naturiol a gweladwy o fywydau bob dydd tenantiaid.

Negeseuon Allweddol

1. Profiad Tenantiaid yn Dod yn Gyntaf

I denantiaid, mae'r hawl i ddefnyddio'r Gymraeg gyda'u landlord yn ymwneud â dewis, parch a mynediad cyfartal. Mae gwasanaethau tai fwyaf effeithiol pan fyddant yn adlewyrchu ac yn ymateb i brofiad bywyd tenantiaid. Mae hyn yn golygu:

• Sicrhau bod yr holl gyfathrebiadau, yn enwedig ynghylch polisïau craidd fel rhent cymdeithasol, ar gael yn ddwyieithog
• Ymgorffori dwyieithrwydd ar draws gweithgareddau ymgysylltu â thenantiaid, gan gynnwys ar-lein ac wyneb yn wyneb
• Gwneud deunyddiau digidol ac ysgrifenedig yr un mor hygyrch yn y Gymraeg a'r Saesneg, gan gynnwys robotiaid sgwrsio ar-lein

Mae unrhyw wanhau mewn gwelededd dwyieithog yn peri risg o danseilio'r iaith, tra gall cynnig cryf a chyson feithrin hyder ac annog defnydd.

2. Cymesuredd a Hyblygrwydd

Mae'r sector yn amrywiol. Mae'r galw am wasanaethau Cymraeg yn amrywio yn ôl daearyddiaeth a chymuned, fel y mae argaeledd staff sy'n siarad Cymraeg. Rydym yn cefnogi dull cymesur sy'n sicrhau bod gan denantiaid ym mhobman fynediad at wasanaethau yn y Gymraeg heb osod costau diangen a allai ddargyfeirio adnoddau o wasanaethau tai.

Mae ymgorffori gwasanaethau digidol dwyieithog, fel pyrth tenantiaid, apiau, sgwrsio robotiaid deallusrwydd artiffisial a sianeli eraill, yn hanfodol i normaleiddio defnydd bob dydd o'r Gymraeg, yn enwedig o ystyried ehangu enfawr y byd digidol. Fodd bynnag, er mwyn osgoi troi hyn yn ymarfer 'ticio blychau' symbolaidd, rhaid inni ragweld a lliniaru'r risg y bydd siaradwyr Cymraeg yn derbyn cyfathrebiadau israddol, yn enwedig wrth ddibynnu ar offer cyfieithu digidol prin eu hadnoddau. I wrthweithio hyn, mae cefnogi Landlordiaid Cymdeithasol Cofrestredig (LCC) gyda chanllawiau clir ac adnoddau digonol yn allweddol.

Bydd mabwysiadu gweithredu graddol a diweddariadau pragmatig yn gwella effeithiolrwydd a chynaliadwyedd, yn sicrhau bod gwasanaethau Cymraeg yn cyfateb i'w cymheiriaid Saesneg o ran safonau ac yn lleihau gwallau cyn lansio'n llawn.

Rydym yn ystyried bod yr eithriadau rhestredig a gynigir yn Adran 3.16 o'r drafft, sy'n cynnwys ymweliadau atgyweirio a chynnal a chadw ac mewn sefyllfaoedd lle mae risg bosibl i fywyd, yn rhesymol..

3. Cymorth ar gyfer Cyflenwi

Ni all LCC gyflawni'r trawsnewidiad hwn ar eu pen eu hunain. Er mwyn cyflawni'r safonau hyn yn dda, mae angen cefnogaeth Llywodraeth Cymru ar landlordiaid drwy:

• hyfforddiant iaith Gymraeg am ddim a hygyrch i staff tai,
• canllawiau ac offer ymarferol ar gyfer cydymffurfio, a
• chyllid ar gyfer cyfieithu, TG a datblygu digidol.

Mae'r gefnogaeth hon yn hanfodol i sicrhau nad yw ymgorffori'r iaith Gymraeg yn dod ar draul gwasanaethau tai rheng flaen yn ystod cyfnod o bwysau tai difrifol.

4. Cysylltu â Pholisi Rhent Cymdeithasol

Rydym hefyd yn gweld cyfle i'r newidiadau sydd ar ddod i'r Polisi Rhent Cymdeithasol, fel y'u cynigiwyd yn yr ymgynghoriad diweddar 'Safon Rhent a Thaliadau Gwasanaeth Newydd i Gymru' (2025) a'r Safonau Iaith arfaethedig hyn, i gyd-fynd. Fel yr ydym wedi'i ddatgan o'r blaen, byddai ymrwymiad cryf i ddwyieithrwydd mewn polisi rhent yn:

• Sicrhau cydraddoldeb gwasanaeth yn y Gymraeg a'r Saesneg
• Cynyddu gwelededd a normaleiddio'r Gymraeg mewn cyfathrebiadau â thenantiaid
• Cefnogi amcanion Cymraeg 2050 drwy ymgorffori'r Gymraeg mewn cyd-destunau tai bob dydd

Drwy gysylltu cyfathrebu polisi rhent ac ymgysylltu â thenantiaid yn benodol â dyletswyddau iaith Gymraeg, gall y llywodraeth a landlordiaid gyda'i gilydd osod llinell sylfaen uwch ar gyfer cynhwysiant diwylliannol ac ieithyddol mewn tai.

Y Darlun Mwy

Mae gan y cynigion hyn y potensial i gynyddu cyfleoedd i ddefnyddio'r iaith Gymraeg yn sylweddol ac i sicrhau nad yw'n cael ei thrin yn llai ffafriol na'r Saesneg. Drwy ymgorffori gofynion dwyieithog ar draws gohebiaeth (3.8), llwyfannau digidol ac ymgysylltu â thenantiaid, gall y safonau normaleiddio'r Gymraeg a rhoi dewis go iawn i denantiaid.

Fodd bynnag, heb gefnogaeth a chymesuredd, mae risg y bydd Landlordiaid Cymdeithasol Cofrestredig dan bwysau yn ei chael hi'n anodd cyflawni'n gyson, a allai rwystro tenantiaid a gwanhau ymddiriedaeth. I liniaru hyn, rydym yn argymell:

• Gweithredu graddol a chymesur
• Cyfranogiad tenantiaid wrth lunio darpariaeth leol
• Hyfforddiant ac adnoddau a ariennir gan y llywodraeth
• Canllawiau clir ar gwmpas a dehongliad safonau
• Cydweithio ar draws y sector i liniaru cyfyngiadau capasiti, gan gynnwys adnoddau dynol ac ariannol.

Rydym hefyd wedi ymgynghori â Thai Cymunedol Cymru ar y newidiadau arfaethedig ac yn edrych ymlaen at archwilio cyfleoedd yn y dyfodol i gydweithio â nhw yn y maes hwn i gynnig cefnogaeth neu gyfeirio. Rydym yn annog ac yn croesawu cydweithio traws-sector gyda'n haelodau a rhanddeiliaid eraill.

Canlyniad

Mae TPAS Cymru yn cefnogi’n gryf egwyddor Safonau’r Iaith Gymraeg ar gyfer Landlordiaid Cymdeithasol Cofrestredig. Dylai tenantiaid allu ymgysylltu’n hyderus â’u landlord yn y Gymraeg a dylid cefnogi sefydliadau tai i ddarparu’r cynnig hwn yn gyson ac yn gynaliadwy.

Rydym yn annog Llywodraeth Cymru i sicrhau bod y rheoliadau’n canolbwyntio ar denantiaid, yn gymesur ac yn cael eu cefnogi gan gefnogaeth briodol, fel y gallant gryfhau’r iaith Gymraeg a galluogi Landlordiaid Cymdeithasol Cofrestredig i barhau â’u gwaith hanfodol o ddarparu cartrefi diogel a fforddiadwy mewn cymunedau amrywiol ledled Cymru.

This is a chance to go beyond compliance. These proposals present the opportunity to firmly embed the Welsh language in digital and written communications within housing for tenants, both those who are fluent Welsh speakers and for Welsh language learners.

Er eu bod yn peri sawl her, gyda'r gefnogaeth gywir, gall y safonau hyn rymuso tenantiaid, cryfhau cymunedau a gwneud y Gymraeg yn rhan naturiol o fywyd tai bob dydd.