Safonau Ansawdd Tai Cymru – Beth sydd nesaf i denantiaid yng Nghymru
Cefndir cryno
Cyflwynwyd Safonau Ansawdd Tai Cymru (SATC) yn 2002 i godi safon a chyflwr eiddo yng Nghymru. Mae SATC yn berthnasol i Landlordiaid Cymdeithasol Cofrestredig (LCC) ac Awdurdodau Lleol sydd â chartrefi rhent cymdeithasol.
Er mwyn i landlordiaid gyrraedd SATC, rhaid i'w tai fod:
-
Mewn cyflwr da
-
Diogel a sicr
-
Wedi'i gynhesu'n ddigonol, yn effeithlon o ran tanwydd ac wedi'i inswleiddio'n dda
-
Cynnwys ceginau ac ystafelloedd ymolchi cyfoes
-
Wedi'i reoli'n dda
-
Wedi'i leoli mewn amgylchedd deniadol a diogel
-
Lle bo modd, yn addas ar gyfer anghenion penodol y rhai sy'n byw yno, megis pobl ag anableddau
Yn 2011, dechreuodd gwaith monitro a chasglu data ychwanegol ar SATC gan nad oedd y monitro cychwynnol yn rhoi ffocws clir i landlordiaid nac yn galluogi LlC i asesu cynnydd yn realistig.
Yn ôl Llywodraeth Cymru, mae'r safonau hyn bellach wedi'u bodloni ac mae SATC 1 wedi dod i ben. Fodd bynnag, mae’n bwysig nodi y bu nifer o ‘fethiannau derbyniol’ a alluogodd landlordiaid i gael eu stoc tai wedi’u cymeradwyo gan Lywodraeth Cymru.
Methiant derbyniol: lle nad yw cyrraedd y safon ar gyfer un o'r elfennau yn bosibl. Enghraifft o hyn fyddai cost neu amseriad y gwaith neu drigolion yn dewis peidio â chael y gwaith wedi'i wneud.
Beth nawr?
Comisiynodd LlC ymchwilwyr annibynnol i werthuso SATC 1 yn 2021 ac roedd y canfyddiadau allweddol fel a ganlyn:
-
Mae’r berthynas waith agos rhwng landlordiaid a Llywodraeth Cymru ers 2017 wedi helpu i feithrin ymddiriedaeth, rhannu arfer gorau a gwella lefel y casglu data.
-
Roedd 93% o gartrefi yng Nghymru wedi cyrraedd SATC erbyn diwedd mis Mawrth 2019, sy’n cynnwys ‘methiannau derbyniol’. Yr her fwyaf oedd perfformiad ynni'r eiddo.
-
Mae Cymru yn arwain y ffordd yng nghyd-destun y DU ym maes tai
-
Nid oedd dau o bob pum tenant wedi clywed am SATC ond teimlai'r mwyafrif ei fod yn bwysig
Argymhellion allweddol
Datgarboneiddio
-
Byddai cyflawni datgarboneiddio drwy’r SATC newydd yn darparu fframwaith clir y gellir ei fonitro ac yn ei dro yn sicrhau nad yw tenantiaid ar eu colled o ganlyniad i’r gwaith datgarboneiddio yn eu cartrefi. Gwella lefelau cysur a lleihau tlodi tanwydd ddylai fod y nod.
-
Dylai Llywodraeth Cymru weithio gyda thenantiaid a landlordiaid i ddatblygu arfer da
-
Mae angen dull o fesur perfformiad, adolygu cynnydd a gwneud addasiadau i dargedau lle bo angen
Casglu data a chyfeiriad
-
Dylid gwerthuso'r SATC newydd cyn, yn ystod ac ar ôl y rhaglen
-
Dylid monitro eiddo unigol i wella'r ffordd y caiff data ei wirio ar draws meysydd polisi eraill, megis iechyd
-
Dylid monitro'r SATC newydd trwy ddefnyddio system goleuadau traffig wrth ystyried methiannau derbyniol. Bydd hyn yn dangos lle gallai ymyrraeth/arian ychwanegol wella statws yr eiddo, neu a fydd byth yn gallu cyrraedd y safon yn llawn.
-
Dylid cynnal adolygiadau bob dwy flynedd a gweithdai blynyddol i arddangos y data
Cyfathrebiadau
Roedd yr adolygiad yn cydnabod bod angen gwelliannau o ran cyfathrebu ynghylch SATC, gan nodi y dylid ysgrifennu SATC 2 mewn iaith glir a bod angen i Lywodraeth Cymru sicrhau eu bod yn cyfathrebu’n effeithiol â landlordiaid i sicrhau bod SATC 2 yn llwyddiant.
Lloriau
Argymhellodd yr adolygiad y dylai landlordiaid a thenantiaid weithio gyda’i gilydd i ddatblygu safon sy’n sicrhau nad yw tenantiaid yn wynebu’r baich o orfod dod o hyd i’r cyllid i brynu lloriau ar gyfer eu cartrefi newydd.
Band Eang
Yn debyg i’r lloriau, argymhellodd yr adolygiad y dylai landlordiaid a thenantiaid gydweithio i ddatblygu safon sy’n effeithiol o ran darparu band eang i denantiaid.
Beth sydd nesaf ar gyfer SATC?
Yng ngwanwyn 2022, rhyddhaodd LlC ddogfen ymgynghori yn seiliedig ar yr argymhellion a wnaed yn yr adolygiad. Mae’r dadansoddiad o’r ymatebion i’r ymgynghoriad yn cael ei gynnal ar hyn o bryd, gyda’r nod o lansio SATC 2 ym mis Tachwedd 2023.
Yr elfennau allweddol yn y safonau arfaethedig newydd yw:
-
Rhaid i systemau gwresogi mewn cartrefi fod yn fforddiadwy, gydag o leiaf SAP92 – Tystysgrif Perfformiad Ynni A
(Yn gyffredinol, mae’r stoc tai cymdeithasol yng Nghymru ar hyn o bryd ar EPC D, ac felly mae biliau gwresogi yn uwch)
-
Rhaid lleihau'r allyriadau carbon cyffredinol sy'n dod o gartrefi cymdeithasol.
-
Rhaid i landlordiaid gynhyrchu Llwybr Ynni Targed ar gyfer eu cartrefi, yn dilyn Asesiad Stoc Cyfan
-
Oni bai bod ceginau mewn cyflwr da, ni allant fod yn fwy nag 16 oed
-
Oni bai eu bod mewn cyflwr da, rhaid i doiledau ac ystafelloedd ymolchi fod yn llai na 26 oed
-
Pan fydd tenant yn symud i gartref newydd, dylai fod gorchuddion llawr addas ar bob ystafell, grisiau a landin.
-
Dylai landlordiaid geisio atal allgáu digidol ymhlith eu tenantiaid
-
Dylid sicrhau bod storfa y tu allan i eiddo ar gael
-
Dylid gosod a chynnal systemau canfod tân a larwm
-
Rhaid i broffesiwn cymwysedig ymgymryd ag ardystiad diogelwch nwy blynyddol
Bydd disgwyl i gymdeithasau tai ac awdurdodau lleol sydd â stoc dai gydymffurfio â’r safonau newydd hyn erbyn 2033, os caiff y cynigion eu derbyn.
Beth mae TPAS Cymru yn ei glywed?
Wrth siarad â landlordiaid, mae’n amlwg eu bod yn awyddus i ddod ag eiddo i fyny i’r safon uwch hon, fodd bynnag, y consensws cyffredin yw ei bod yn anhygoel o uchelgeisiol am gyfnod mor fyr, yn enwedig ar gyfer landlordiaid sydd angen ôl-osod eu cartrefi hŷn, llai effeithlon. Gellir dadlau nad yw’r gadwyn gyflenwi sydd ei hangen i gyrraedd y safon newydd hon wedi’i sefydlu ar hyn o bryd ar gyfer y raddfa a’r cyflymder hwnnw. Mae yna hefyd fwlch sgiliau i'w ystyried; nid oes gennym ddigon o’r sgiliau yn y DU i gyrraedd lle y mae angen inni fod o fewn yr amserlen a gynigiwyd.
Mae'n bwysig nodi bod pob landlord ar gam gwahanol gyda'u cartrefi. Soniais yn gynharach fod y stoc dai gyffredinol yng Nghymru ar EPC D, ond dyna’r ‘cyffredinol’, sy’n golygu bod rhai mewn gwirionedd ar lefel E ac F.
(Yn gyffredinol mae EPC yn cael ei yrru gan gostau tanwydd, sy'n golygu po agosaf at A ydych chi, y rhataf fydd eich costau ynni)
Dyma pam y gofynnir i landlordiaid gwblhau asesiad stoc gyfan a dangos y cynllun gyda’r gost a’r amserlenni i gymryd y stoc honno a’i gyrraedd i’r safon.
Gadewch imi roi enghraifft, gadewch i ni edrych ar Gymdeithas Tai Coastal. Mae gan Coastal 6000 o gartrefi, gyda’u stoc cyffredinol ar raddfa EPC C uchel ac felly gallent fod ar flaen y gad o ran cyrraedd targedau 2033. Yna edrychwn ar gyngor Abertawe, sydd â bron i 14,000 o gartrefi hŷn, gyda chyfraddau EPC is, ac mae'n ymddangos yn amhosibl cyrraedd y targed hwnnw erbyn 2033. Ein dealltwriaeth ni yw mai'r nod presennol yw darparu cynllun realistig i Lywodraeth Cymru a fydd wedyn yn penderfynu os yw'n dderbyniol, gan ystyried y gwahaniaethau unigol hynny yn eu proffil stoc.
Pwynt pwysig arall i’w nodi, yw bod gan bob awdurdod lleol darged o ddim carbon erbyn 2030 ac er bod hyn yn cynnwys eu hysgolion, nid yw’n cynnwys eu tai cymdeithasol.
Wrth edrych ar ranbarthau eraill, mae’n amlwg bod Cymru’n cymryd camau uchelgeisiol o ran gwella ansawdd cartrefi i denantiaid. Mae TPAS Cymru wedi bod a bydd yn parhau i weithio’n agos gyda rhanddeiliaid, gan gynnwys tenantiaid, landlordiaid a Llywodraeth Cymru i helpu i lunio’r safon newydd.
Beth yw barn TPAS Cymru?
Fel sefydliad, rydym wedi bod yn gefnogol i amcanion uchelgeisiol SATC2, yn enwedig o ran yr agenda datgarboneiddio. Trwy ein hystod amrywiol o bwyntiau cyswllt, mae tenantiaid yn rhannu gyda ni fod gostwng eu biliau ynni yn gwbl allweddol. Yna gan ystyried yr argyfwng hinsawdd a datgarboneiddio tai, credwn mai SATC2 yw’r ffordd orau o sicrhau bod anghenion tenantiaid yn cael eu diwallu.
Er gwaethaf yr heriau yr ydym wedi’u crybwyll yn y blog hwn, rydym yn cefnogi’r amserlenni arfaethedig ar gyfer 2033 ac yn falch nad ydynt wedi’u hymestyn, er gwaethaf yr her a ddaw yn ei sgil. Rydym yn llwyr gefnogi’r ymrwymiad i Asesiadau Stoc Cyfan a Llwybr Ynni Targed erbyn 2026 a chredwn ei bod yn hanfodol i alluogi cynllunio, adnoddau ac ymgysylltu priodol â’r boblogaeth tenantiaid.
SYLWADAU
Mae Cynhyrchu Cynllun Cynhesrwydd Fforddiadwy a Datgarboneiddio o fewn 3 blynedd yn gam cadarnhaol yr ydym yn ei gefnogi. Fodd bynnag, mae TPAS Cymru yn teimlo’n gryf bod angen i gynlluniau ddangos tystiolaeth wirioneddol o ymgysylltu â thenantiaid ac ystyriaeth tenantiaid o atebion, a dulliau gweithredu. Mae angen i ffordd o fyw tenantiaid, demograffeg ac ymwybyddiaeth hefyd gael eu cynnwys yn y cynllun datgarboneiddio. Yn ogystal, rydym yn gobeithio y bydd cynlluniau ar gael i denantiaid er mwyn caniatáu craffu, olrhain ac atebolrwydd.
[Landlordiaid] yn darparu diweddariadau parhaus ar gynhesrwydd fforddiadwy a’u hallyriadau carbon presennol ar eu stoc gyfan. Yn TPAS Cymru, rydym yn croesawu hyn, ond byddem am sicrhau bod tryloywder llwyr i denantiaid a theimlwn fod defnyddio adroddiadau ystadegol LlC yn hanfodol.
Rôl LlC i hwyluso rhannu data a phrofiad – Rhaid cynnwys tenantiaid mewn tryloywder o ran rhannu data, nid dim ond o fewn grŵp dethol o staff technegol.
Byddai'r sector yn croesawu fforwm i rannu dysgu – Rydym yn cefnogi hyn yn llwyr, ond fel uchod, rhaid i hyn gynnwys dysgu a rennir gan denantiaid, nid dim ond o fewn grŵp dethol o staff technegol. Teimla TPAS Cymru ei bod hefyd yn bwysig bod swyddogion tai, timau adfywio, ac unrhyw dimau sy'n wynebu tenantiaid yn rhan o'r gwaith o rannu arfer gorau yn ogystal â'r gwersi a ddysgwyd. Gallwn gefnogi hynny. Mae gennym ni swyddog Ymgysylltu Sero Net sy'n ymgysylltu ac yn gwrando ar denantiaid ar y pwnc hwn. Mae gan TPAS Cymru offer fel Pwls Tenantiaid a fforymau tenantiaid misol i ymchwilio, profi a derbyn adborth cyflym ar syniadau.
Methiannau derbyniol - mae TPAS Cymru wastad wedi bod yn anghyfforddus gyda maint canfyddedig o ‘fethiannau derbyniol’ o dan SATC1. Mae ein pryder hyd yn oed yn fwy ar gyfer SATC2. Hoffem weld craffu cryfach ar y pwnc hwn gydag adolygiadau annibynnol o eithriadau ar sail economaidd, yn ogystal â mwy o dryloywder o fewn adroddiadau rheoleiddiol.
Gwarediadau - Mae'r un egwyddor yn berthnasol i warediadau. Dylid cynnig yr eiddo i ddarparwyr tai cymdeithasol eraill ar gyfradd ostyngol. Nid gwthio’r broblem i’r sector preifat lle gall landlordiaid godi tâl (yn aml y trethdalwr drwy’r Credyd Cynhwysol), dwywaith rhent cymdeithasol am safonau is yw’r ateb.
Os oes gennych unrhyw gwestiynau, anfonwch e-bost at Elizabeth Taylor [email protected]